Konya’nın merkeze bağlı ova köylerinde yetişkinliğe adım atan gençlerin oluşturduğu her yeni barana, kendine ait bir barana odası belirlemekte, eğer böyle bir mekân mevcut değilse yeni bir oda inşa edilmektedir. Bireylerindeki yaşlanma, ölüm ya da göç sonucu dağılan/ yok olan baranaların odaları ise zamanla yıkılmaya terk edilmektedir.
Özellikle Konya’nın ova köylerinde sohbet ve müziğe bağlı geleneksel barana kültürünün oluşumunda,gelişmesinde,somut olmayan kültürel miras içindeki yerinin belirginleşmesi ve korumasında,varlığını sürdürmekte olan “barana” nın önemli katkı ve etkisi bulunmaktadır. Eskiden, bu tür köy ve kasabalarda önce barana oluşur, daha sonra icra mekânı aranırmış. Bu da çoğunlukla baranayı oluşturan bireylerden birinin evi olarak belirlenirmiş.
Zamanla,aile ortamından uzak olması düşüncesiyle evin bulunduğu bahçenin dışına ama hayat ya da avlu duvarlarının bitişiğine bağımsız “barana odası” yapma geleneği başlamıştır. Barana odasının eve yakın olmasının nedeninin, gece boyu sürecek eğlencede barananın yiyecek ve içeceğinin evin mutfağında, evin gelini, kızı ya da diğer kadınları tarafından hazırlanacak olmasından kaynaklandığı görülmektedir.
Sonradan inşa edilen kimi barana odalarında ise evlerden ayrı ve evlere daha uzak mekânlar tercih edilmiştir. Konya ova köylerinden özellikle Göçü köyünde bugün evlerden uzakta daha bağımsız olarak inşa edilen barana odaları çoğunlukta olduğu gözlemlenmektedir.
Konya’nın ova köylerindeki köy/barana odalarının mimari özelliği yıllardır hiç değişmemiştir. Bağımsız olarak oluşturulan bu odaların tamamında dolgu kullanılmakta ve on-on beş basamaklı kerpiç ya da betondan oluşturulmuş bir merdivenle odaya girilmektedir. Odanın girişinde “mabeyn” adı verilen ve genellikle ayakkabıların konulduğu, odaya ait sini, yer sofrası, gaz ya da tüplü ocak,süpürge vb. araç gereçlerin bulunduğu “antre” yer almaktadır.
 |
| Klasik bir köy odasının krokisi. |
Odanın mabeyne girişteki “sokak kapısı” dışında bir de odaya açılan “oda kapısı” bulunmaktadır. Kapılarda genellikle ahşap malzeme tercih edilmektedir.2000’li yıllarda inşa edilen kimi barana odalarında dolgu kullanılmamakta, dolgu bölümü zemin kat olarak inşa edilmekte,zemin kat mutfak ve kiler, üst kat ise oda olarak yapılandırılmaktadır. Böylece mutfağıyla da eve bağlı kalmayan daha bağımsız odaların sayısı günümüzde artış göstermektedir. Yapı malzemesi bakımından kerpiçten betona bir dönüşümün olduğu fark edilmekte, fakat odaların oluşumundaki dikdörtgen biçimi ve mabeyn sistemi hâlâ geleneksel olarak devam etmektedir.
Odaların tamamı dikdörtgen biçimindedir.Mobilyacılığın çok geliştiği ve herkes için alım gücünün bulunduğu günümüzde oda içinde yer minderi, duvar yastığı veya sedir döşeme geleneği devam ettirilmektedir. Bunun devamında,her zaman baranaya katılacak kişi sayısı tam olarak bilinmediği için gelen kişilere yer bulabilmek ve müzik icrasında sazların rahat hareket edebilmesi düşüncesinin etkili olduğu görülmektedir.
Barana odalarında, odanın uzunluğu ve genişliğine uygun biçimde dokunmuş halılar sergi olarak yer almaktadır. Ayrıca, barana odasının ortasında özel olarak yaptırılmış dikdörtgen biçimindeyer masaları bulunmaktadır. Bu masalar yemek yeme amaçlı değildir. Çünkü yemek için yer sofraları tercih edilmektedir.Bu masalar genellikle üzerine icra süresince tüketilecek içeceklerin bardakları ve sigara küllüklerini koymak için odada bulundurulmaktadır.
Evlerin dışında oluşturulan mekânlar olarak barana odaları, geçimini tarım ve hayvancılıkla sağladığı için kış mevsiminde belirgin bir çalışma ortamı bulunmayan Göçü, Karakaya, Divanlar vb.Konya’nın ova köylerinde kış geceleri,haftada bir toplanan barananın zaman zaman gün aşırı ya da her gün toplanmasını sağlamıştır. Ayrıca, eskiden mekân sorunu nedeniyle baranaların toplanması daha güç olurken ve toplanan barana için mekân bulunmaya çalışılırken günümüzde önce barana odası yapılmakta ve hazırlanan bu mekânın kişisi tarafından barana oluşturulmaktadır. Barananın ismi de “barana odası”nın sahibinin adından,soyadından ya da lakabından hareketle verilmektedir. Örneğin Konya’nın Göçü köyündeki isimlendirmelerde oda sahibi kişinin adının (Çalgıcı Tahir’in Barana Odası), soyadının (Yılmazlar Baranasının Odası) ya da sülâle lakabının (Âşıklar Baranasının Odası) barana odasına isim olarak verildiği görülmektedir.
 |
| Barana odasının yan cepheden görünüşü |
Bu bakımdan dün olduğu gibi günümüzde de “barana odası” oluşumu,Konya’nın ova köy ve kasabalarında somut olmayan kültürel mirasın kadroları içinde yer alan geleneksel “barana” kültürü varlığının süreklilik kazanmasında ve sohbet merkezli, sazlı-sözlü eğlence kültürünün yaşatılmasına yönelik işlevselliğinin devamında önemli bir rol oynamaktadır.
Hamiş: Köye düğüne felan gidildiğinde sabah pilav yenir, namaz vaktine kadar millet köy odalarına dağılır, çay demlenir... Şehirden uzak olmanın ve kerpiç yapının verdiği huzurla saatlerce, fütursuzca oturabilirsiniz :) Ezan okunur namaza camiye kalkılır, ardından kız çıkarmaya gidilecektir...
 |
| Bir barana odasının içten görünüşü |
 |
| İyi döşenmiş bir barana odası |
Yazar: Halid ŞEN
0 yorum :